์ํํธ ๐ ๋คํ ๐ ํฌ์คํธ๋ฉํธ๋กํด๋ฆฌ์ค
<์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ผ๋ก๋ถํฐ (1/2)
1. ๋ค์ด๊ฐ๊ธฐ
1.1. ํฌ์คํธ๋ฉํธ๋กํด๋ฆฌ์ค์ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ์ํ
"์ํ๋ โฆ ๋ฌผ์ง์ด ์ธ๊ฐ๊ณผ ํจ๊ป ๊ตฌ์ฑ์ ์ค์์์๊ฐ ๋๋๊ฐ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค ์ ์๋ ์ต์ด์ ์์ ์๋จ์ด๋ค. ๊ทธ๋ ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ํ๋ ์ ๋ฌผ๋ก ์ ๋ฌ์ฌ์ ๋ฐ์ด๋ ์๋จ์ด ๋ ์๊ฐ ์๋ ๊ฒ์ด๋ค."(Benjamin, 1935) ๊ทผ๋ ๋์๊ณต๊ฐ์์ ์ํ๋ ๊ณต๊ฐ์ ๊ณ ์ ์ฑ, ์ฆ ๋ฌผ์ง์ฑ์์ ๋ฐฐํํ๋ ๋์์ฑ์ ์ ๋ฉด์ ๋ด์ธ์์ผ๋ก์จ ๊ธฐ๋กยท์ ํยท์์ ํํ๋ ๊ฐ์ฅ ๊ฐ๋ ฅํ ๋งค์ฒด์๋ค. ์ํ์ ์๊ฐ ๋ณธ์ ๋ค๊ฐ๊ฐ์ฑ์ด๋ผ๋ ๋งค์ฒด์ ์์ฑ์ (๊ทธ๊ฒ์ด ์ ์ ํ ํ์ฉ๋๋ค๋ฉด) ์๊ฐ ๋ณธ์์ ๋ค๊ฐ๊ฐ์ 'ํํ์ฒด ๊ตฐ์ง'(๊น์๋ฐฐ, 2000)์ธ ๊ทผ๋์ ๋๋์์ ๋์์ฑ๊ณผ ์ํํ ์ ํฉ๋๋ฉฐ, ์๋ก์ด ๋์์์๊ณ๋ฅผ ๊ตฌ์ถํ ์ ์์๋ค.
๋ฌผ๋ก ๋ฒค์ผ๋ฏผ ์ดํ๋ก ๋์๊ณต๊ฐ๊ณผ ๋งค์ฒด์ ์์ ์ ์ฅ์ ๊ต์ฅํ โ ๋๋ก๋ ํจ๊ป, ๋๋ก๋ ๋ฐ๋ก โ ๋ณ๋ชจํด์๋ค. ์ค๋๋ ๋์๊ณต๊ฐ ํ์ค์ ๋ํ์ฌ ํน์๋ ์๋์๋ ์์(Soja, 2000a/2018, 2000b/2019)์ ํฌ์คํธ๋ฉํธ๋กํด๋ฆฌ์ค ๋ด๋ก ์ ์ ์ฉํด ์๋ก์ด ์ธ๊ธฐ๋ฅผ ์ ํํด ํฌ์คํธ๋ชจ๋ ๋์๊ณต๊ฐ์ผ๋ก์ ์ดํ์ ์ ์ธํ๋ค. ์ํ ์ญ์ ๋์งํธํ, ๊ฐ์ ํ๋ซํผ, ๋ฏธํ์ ์์ฑ, ๋ค๋ฅธ ๋งค์ฒด๋ค์ ๋ฑ์ฅ ๋ฑ ๋ค์ํ ๋ณํ ์ํฉ๊ณผ ๋ง๋ฌผ๋ฆฌ๋ฉฐ ๋ณ๋ชจํ๋ค(๋ ์ ์ ๊ตณ์ด ๊ฐ์กฐํ ํ์๊ฐ ์์ ์ ๋๋ก, 20์ธ๊ธฐ ์ด๊ธฐ์ ์ํ์ ์ค๋์ ์ํ๋ ๊ฐ์ง๋ง ์ ํ ๋ค๋ฅธ ๋งค์ฒด๋ค). ์ค๋์ ์ํ๋ฅผ ๋จ์ง ๊ทผ๋์ฑ์ ๋งค์ฒด๋ก ํ์ ์ง์ ์๋ง์ ์์ผ๋ฉฐ, ๊ทธ๋ด ํ์๋ ์๋ค.
๊ทธ๋ฐ๋ฐ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ์ํ๋ ์๋ง์ ๋ณํํ์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ ์ฌ์ ํ ํ์ค๋ก๋ถํฐ, ํน์ ํ์ค์ ๋ณด์ฌ์ฃผ๋ '์ฅ๋ฅด'[!]๋ก ์กด์ํ๋ค. ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ์ํ์ ์ด๋ฏธ์ง๋ ์ฐ์ถ๋๊ณ ํ์ ๋ ์ฅ์์์๊ฐ ์๋๋ผ ๋ก์ผ์ด์ ์ ํตํด ํ์ค์ ๊ณต๊ฐ-์ฅ์๋ก๋ถํฐ '์ฃผ๋ก'(๋ฌผ๋ก ์๋ง์ ์์ธ์ ํจ๊ป) ๊ธฐ๋ฐํ๋ค. ๊ทธ๋ ๋ค๋ฉด ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ์ํ๋ (๊ทธ ์์ ์ ์๋ก์ด ๋งค์ฒด์ ๋ณํ๊ณผ ๋ฏธํ์ ์ค์ฒ๋ค์ ํตํด์๋ ์ฌ์ ํ) ๊ทผ๋ ๋์๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ด๋ฅธ๋ฐ โํฌ์คํธ๋ฉํธ๋กํด๋ฆฌ์คโ ์ดํ์ ์์ด์๋ ๊ฐ๋ ฅํ ๊ธฐ๋ก์๋จ์ด์ ์๋ก์ด ๋์์์๊ณ ๊ตฌ์ถ์ ๋ฐฉ์์ผ๋ก ์ ํจํ ์ ์์ง ์์๊น? ์ฐ๋ฆฌ ์ฃผ๋ณ์๋ ์ฃผ์ํ ๋ฏธํ์ ์ค์ฒ์ ํ๋๋ก ๊ณต๊ฐ์ ๋ถ๊ฐ์ ๋ด์ธ์ ๋ โ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด์ ๋๋ถ์ด ํ๊ตญ์ ๋งฅ๋ฝ์์ ์ด ๋งค์ฒด์ ๋ณํ๋ฅผ ํฌ์ฐฉํ๊ณ , ํํธ์ผ๋ก๋ ์์ ์ฅ์ ๋ณํ๋ฅผ ์ถ๋ํ๊ธฐ๋ ํ๋ โ ๋ค์์ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ์ํ๊ฐ ์๋ค.
1.2. ์ํํธ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ์ ์๋ก์ด ๋์ ์ฃผ์ฒด
๋ฏธ๋์ด์ ํค๋๋ผ์ธ์๋ ์ ๋ถ๊ธฐ๊ด์ ๊ด๋ฆฌ๋ฐฉ์๊ณผ ์ด์ ๋ค๋ฐ๋ฅด๋ ์ค๋๋ ์ํํธ ๋จ์ง๋ค์ ์ด๋ฆ์ด ์ค๋ฅด๋ด๋ฆฐ๋ค. โ๋์น ์๋งโ, โ์ฑ์ ์์โ, โ์ ์ค 5๋จ์งโ, โ๋ชฉ๋ 6๋จ์งโโฆ. ์๋ก์ด ์ํํธ๋ค์ ๋ถ์๊ด๊ณ ๋ง์ผ๋ก๋ ๋ฐ๋น ๋ณด์ด๋ ๋ฏธ๋์ด์ ์ง๋ฉด์, ์ง์ด์ง์ง ์์ญ ๋ ๋ ์ค๋๋ ์ํํธ๋ค์ ์ด๋ฆ์ด ์๋ ์์ด ๋ฑ์ฅํ๋ ๋์ธ์ ์ฃผ์งํ๋ค์ฌํผ ์ฌ๊ฑด์ถ ์ฌ์ , ๋ ์ ํํ๊ฒ๋ ๊ทธ ๊ธฐ์ ์ ๋ถ๋์ฐ ์์ฅ ์ด์ต์ ์๋ง์ด๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ๊ทธ ๋ฐ๋ํธ[*]์๋ ๋ค๋ฅธ ํํธ์ผ๋ก๋ ๊ทผ๋ ์์ธ์ ์ฃผ์ํ ๊ณต๊ฐ ๊ตฌ์ถ ํํ์ด๋ ์ํํธ๋ฅผ ์ฃผ์ํ ์ ์ฌ๋ก ํ๋ ์ผ๊ตฐ์ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ์ํ์ ์กฐ๋ฅ๊ฐ ์๋ค.
[*] ๋ค๋ง ๊ทธ ๋ฐ๋ํธ์ ๊ตฌ๋๋ง์ผ๋ก ์นด์ดํฐ ์ปฌ์ณ๋ก์์ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ด ๊ณง์ฅ ์ฑ๋ฆฝํ๋ ๊ฒ์ ์๋๋ค.
์์ปจ๋ 2017๋ ์ด๋ผ๋ ๊ฐ์ ํด ๋ง๋ค์ด์ก๊ฑฐ๋, ํน์ ๊ณต๊ฐ๋์๋ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ์ํ๋ค. ์ฅ์ค๋ฏธ ๊ฐ๋ ์ <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>, ์ ์ฌ์ ๊ฐ๋ ์ <์ํํธ ์ํ๊ณ>, ๋ผ์ผ ๊ฐ๋ ์ <์ง์ ์๊ฐ๋ค>, ๋ง๋ฏผ์ง ๊ฐ๋ ์ <๋ฒ๋ธ ํจ๋ฐ๋ฆฌ> โฆ ์ฌ๊ธฐ์์ ์ํํธ๋ฅผ ๋จ์ง ์๋ง์ ์งํ๋ก ๋จ์ ์ง์ ์๋ ์๋ค. ์ด ์ผ๋ จ์ ์ํํธ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ์ํ๋ค์ ๋จ์ง ๊ฒฝ์ ๋ ผ๋ฆฌ์ ์๋ง์ ์ฌ๋ก์กํ์ง๋ง์ ์์๋ค. <์ํํธ ์ํ๊ณ>์์์ฒ๋ผ ๊ฒฝ์ ๋ ผ๋ฆฌ๋ฅผ ๋ถ๋ถํํ๊ฑฐ๋, <๋ฒ๋ธ ํจ๋ฐ๋ฆฌ>์ฒ๋ผ ๊ฒฝ์ ๋ ผ๋ฆฌ๋ฅผ ์ง์ ์กฐ๋งํ๋ฉด์๋ ๋ด์ฌํํ๊ธฐ๋ณด๋ค๋ ์ ์ ํ๋ ๋ฐฉ์์ ํํ๊ธฐ๋ ํ๋ค. ์ด ๋ชฉ๋ก์ ์ํ๊ตฐ์ ๊ดํตํ๋ ๋ ๋ค๋ฅธ ๊ณตํต์ ์ ์ฌ์ฑ ๊ฐ๋ ๋ค์ด, ์์ ์ ๊ฐ์ธ์ ์์ ์ ์จ๊ธฐ์ง ์๊ณ ์คํ๋ ค ๋ถ๊ฐํ๋ ์ํ์ด๋ผ๋ ์ ์ด๋ค(์ด ์ฌํญ์ ํ์ ํ๋๋ก ํ๋ค).
๋ ์ฑ์ง์ ์ ํฉ ์์์, ์ด ๋์ ์ํํธ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ์ํ์ ์ํ๊ตฐ์ ์ฃผ๋ฅ ๋ฏธ๋์ด์์ ๋ฐ๋ณต์ ์ผ๋ก ์ฌํํ๋ ๋จ์ฑ์ ๋ถ๋์ฐ ์์ฅ์ ๊ฒฝ์ ๋ ผ๋ฆฌ์ ๊ฑฐ๋ฆฌ๋ฅผ ๋์ง๋ง, ๋์์ ๊ทธ์ ๋ํญํ๋ (1980ยท90๋ ๋์ ์์ธ ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ค๋ฃฌ ๋ช๋ช ํ๊ตญ'๋ ๋ฆฝ'๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ์ํ์์ ํฌ์ฐฉ๋๋) ์กํฐ๋น์ฆ ์ฃผ๋ฅ์ ๋จ์ฑ์ ํฌ์(์ ์์์ผ๋ก์ ์ง์ญ) ์ญ์ ๋ฐ๋ณตํ์ง ์๋๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ ์ผ์ข ์ ๋จ์ ์ ๋ ์ด์ ์ ํตยท์ฃผ๋ฅยท์ ๋๊ถ ์ฒด๊ณ์์์ ์ด๋ถ๋ฒ์ ์ธ์์ด ์๋, ๊ทผ๋ ๋์์์ ํ์์ฃผ์ฒด์ด๋(/๋ก ์ฌ๊ฒจ์ง๋) ์ด๋ค์ ์ ๋ฉดํ์ ๊ฒน์ณ ๋ณด์ธ๋ค. ์ฆ ์๋ก์ด ๋์ ์ฃผ์ฒด(Urban subject)์ ์ค์ฒ๊ณผ ์ค์ฒ์ ์ฌํ์ ํตํ ์๋ก์ด ์ฅ์ ํ์ฑ์ผ๋ก ๋ค๋ค์ง ํฌ์คํธ๋ฉํธ๋กํด๋ฆฌ์ค์ ์ค์ฒ์ฑ๊ณผ ์์ํ๋ค.
๊ทธ ์ค์์ ์ด ๊ธ์ด ์ฃผ๋ชฉํ ๊ฒ์ ์ฅ์ค๋ฏธ์ <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ด๋ค. <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์๋ ์์ ํ๋ ์ฌ๊ฑด์ถ ์์ ์ํํธ๋ค๋ณด๋ค ๋ ์ค๋๋, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋ชป์ง์์ ์ ๋ช ์ธ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ํ ์ํํธ(์์ธ ์ฑ๋ถ๊ตฌ ์ ๋ฆ ์ค์นด์ด ์ํํธ)๊ฐ ๋ฑ์ฅํ๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ์ฅ์ค๋ฏธ๋ ์ด ๊ณต๊ฐ์ ์ํํํ์ง๋, ๊ทธ๋ ๋ค๊ณ ์ํํ ๋ ผ๋ฆฌ์ ๋ง์๋ ํฌ์์ โํ์ฅโ์ผ๋ก๋ง ๋ค๋ฃจ๋ฉฐ ๊ฒฐ๊ตญ ๊ณต๊ฐ์ ํ๊ฒฝํํด๋ฒ๋ฆฌ๋ ์ ํ์ ํ์ง๋ ์๋๋ค. ์ํ์ ๋ ๊ฐ์ง ๊ฐ๊ฐ์ ๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์(ํ์ฌ์ ๋์๋ฅผ ์ฐ๋ ์๊ฐ๊ณผ, ๊ฐ๋ ์ด ์์ ์ ์ด๋ฆฐ ์์ ์ ํ๊ตฌ๋ฅผ ๊ฐ๋ฏธํ ์์ธ์ด๋ฅผ ์ฝ๋ ์ฒญ๊ฐ)์ ๋ชจ๋ ํ์ค ๊ณต๊ฐ ์์ฒด๋ฅผ ์ค์ค๋ก์ ์ง๋ฃ๋ก ํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์ด ๋ ๊ณต๊ฐ์ ํ๊ฒฝํ๋์ง ์๊ณ ์ ๋ฉดํ๋๋ค. <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ ์ด์ ๊ฐ์ ์ ๋ฉดํ์์ ๋๋ ๊ณต๊ฐ์ ์ ํ๋ฅผ ๋ด์ธ์ ๋ ์๋์๋ ์์์ ํ๊ธฐ ๋ ผ์, ์ฆ ํฌ์คํธ๋ฉํธ๋กํด๋ฆฌ์ค ๋ด๋ก ๊ณผ์ ์ ์ฌ์ฑ์ ํฌ์ฐฉํ๋ค. ์ด ๊ธ์ <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ ๊ณต๊ฐ์ฑ์ ์ ๋ฉดํํจ์ผ๋ก์จ ๊ฐ๋ฅํ๋ ๋ ๊ฐ์ง ์ธ๊ณ์ ์ํ์ ๋ฐฐ์ด๊ณผ ๊ฒฐํฉ์ ๋ค๋ฃฌ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด๋ฅผ ๋์๊ณต๊ฐ์ ๋ํ ๋ช ๊ฐ์ง ์ด์ผ๊ธฐ์ ์ฎ์ด๋ณด๋ ค ํ๋ค.
2. ์ค์นด์ด ์ํํธ์ ๊ณต๊ฐ์ฌ์ ์ํ์ ๊ตฌ์
์ต๊ทผ์ ๋ค๋ฅธ ๊ณต๊ฐ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ๋ค์ด ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ฒ์ฒ๋ผ <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์> ์ญ์ โ โ์ํ ์ธ๋ถ์ ์ผ๋ก๋ ์ถฉ์กฑ ๊ฐ๋ฅํ ์ํฉโ(์ด์น๋ฏผ, 2017: 260)์ด๋ผ๋ ๋งค์ฒด์ ๋งฅ๋ฝ ์์์ โ ์ ๋ณด ์ ๋ฌ์ ์๋ง์ ์ฒ์ฐฉํ์ง ์๋๋ค. ์ด ์ํ์ ๋๋ถ๋ถ์ ์ค์นด์ด ์ํํธ ๊ทธ ์์ฒด์ ์ธ์ ์ง์ญ์ ๋ค๋ฃฌ ์์, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์์ธ์ด๋ฅผ ์ฝ๋ ๊ฐ๋ ์ ๋๋ ์ด์ ์ ์ธต์๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ ๋ง์ง๋ง์์๋ โ์ค์นด์ด ์ํํธ(1969๋ ~2017๋ )โ์ด๋ผ๋ ์ํ ์ ๋ฐ์ ๊ฑธ์ณ ๋๋ฌธ ์๋ง์ด ๋ฑ์ฅํ๋ค. ์๋ง์ด ์ง์ํ๋ ์ฐ๋๋ ํ๊ตญ ์ฌํ์, ๋์ฑ์ด ํ๊ตญ ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ญ์ฌ๋ฅผ ์๋ ๊ด๊ฐ์ ์ ์ ํ๊ณ ์ผ๋ํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์ธ๋ค. ์ฐ๋ ์๋ง์ ์ฒ ๊ฑฐ๋๊ธฐ ์ ์ํํธ์ ๋ก์ ์ธ๊ด์ด ํ๊ตญ ํ๋์ฌ์ ๊ฒฉ๋์ ์๊ธฐ๋ฅผ ์จ๋ชธ์ผ๋ก ๋ง์ ํ์ฑ๋์์์, ์ฆ ์ญ์ฌ์ ํ๋ฆ์ด ๋์๊ณต๊ฐ์ ์ฐจ์์์๋ ์์ธ๊ฐ ์๋๋ผ ์คํ๋ ค ์ ๊ทน์ ์ผ๋ก ๊ฐ์ ๋์๊ธฐ์ ๊ณต๊ฐ์๋ ๊ทธ ์ญ์ฌ์ โํ์ โ์ด ์ฝ์ ๋์ด ์์์ ์๊ฐํ๋๋ก ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค.
์ ๋ฆ ์ค์นด์ด ์ํํธ๋ ์์ธ์ ์ด๊ธฐ ์ํํธ ์ค ํ๋๋ก, ์ฒ์ ๊ฑด๋ฆฝ๋ ๊ฐ๋ฐ๋ ์ฌ๊ธฐ์ ์ด๊ธฐ, 1969๋ ๋ง ํ๋๋ผ๋ ์ต์ฒจ๋จ ๊ทผ๋์ฑ์ ์์ง์ผ๋ก ๋ฑ์ฅํ๋ค. ๋ถ์ ์ธต๊ณผ ๊ฐ์ ๋์ ํ์์๋ค์ ์ ์ฃผ๊ฐ ์์์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ, ๋ฏธํ๊ณผ ์๊ฐ๋ฌธํ์ ์ฐจ์์์๋ ์ํํธ ๋จ์ง๋ผ๋ ์์ ์์ฒด๊ฐ ํ๊ตญ์ ๋ฐ์ ๊ตญ๊ฐ์ ๊ทผ๋์ ์๊ฐ๊ณผ ๊ทผ๋์ ๊ณต๊ฐ์ ๊ต์ฐจ์ ์์ ๋์ธ ๊ฒ, ์ฆ ์ด๋ฅธ๋ฐ '์คํ ์ดํธ ์๋ฐฉ๊ฐ๋ฅด๋'์ ํ์์ ๊ฑด์กฐํ๊ฒฝ์ด์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ดํ ์ ์ ์ํํธ๋ค์ ๋ฑ์ฅ, ํ๊ธ์ฑ์ด ๋์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ ๋จ์ง ์ค์ฌ์ ๋ถ๋์ฐ ์์ฅ ํ์ฑ, ๊ฐ๋จ ๊ฐ๋ฐ ๋ฑ์ ์์๋ค์ ๊ฐ๋ถ ์ธ๋ด ๋๋ค(โ๋์์ ๋โ)์ ์๊ท๋ชจ ๊ตฌ์ ์ํํธ์๋ ์ค์นด์ด ์ํํธ์๊ฒ์ ๋ถ์ ํ ๋์ํ์์-์ฃผ๋ฏผ, ์คํ ์ดํธ๋ก์์ ์์ฑ, ์๋ฐฉ๊ฐ๋ฅด๋๋ก์์ ๊ธฐ์น๋ฅผ ์ฐจ๋ก๋ก ์ดํ์ํจ๋ค.
ํ ์๋ ์ฃผ๋ฏผ๊ณผ ๊ณต๊ฐ๋ฌธํ์ ๊ฐ์น๋ฅผ ์์คํ ์ค์นด์ด ์ํํธ์๋ ์ค๋ ์๊ฐ์ ๊ฑธ์ณ ๊ฐ๋ํ ์ด๋ค์ด ์ง์ ํ๋ค(ํน์ ๊ทธ๋ฐ ์ด๋ค์ด ๋จ์๋ค, ์์ธ์ ๋์๊ฐ๋ฐ์ฌ์์ ์ด๋ ์๋ก ์ถฉ๋ํ๋ ํํ์ด ์๋๋ค). ๊ทธ๋ ๊ธฐ์ ๋์์ โํ๋ฌผโ์ด๋ โ์ํ๋ฌผโ๋ก ์ฌ๊ฒจ์ง ์ค์นด์ด ์ํํธ๋, 2007๋ ์ ๋ฐ์์ ์ง๋จ์ ํตํด ๊ฐ์ฅ ๋์ ์ฌ๋์ํ์์ค ๋จ๊ณ์ธ E๋ฑ๊ธ์ผ๋ก ์ง์ ๋์๊ณ , ์ฃผ๋ฏผ์ ๋ํผ ๋ช ๋ น์ด ๋ด๋ ค์ง๋ค. ์ฌ์ค ์ด ๊ธ์ ์๋์ ์ธ๊ธํ๋ ๊ฐ๋จ๊ถ์ ์ฃผ์ ์ํํธ ๋จ์ง์์ ์ฌ๋์ํ์์ค ์ง์ ์ ์ฌ๊ฑด์ถ์ ๊ฐ๋ฅ์ผ ํด์ฃผ๋ ๋ถ๋์ฐ์ โ์ถ๋ณตโ์ผ๋ก ์ฌ๊ฒจ์ง๋ค. ์ฃผ์ ๋จ์ง์ ์ฌ๊ฑด์ถ ์กฐํฉ์์๋ ์ฌ์ ์ด ํ๋ฝํ๋ ์ด๋ค์ด ๋จ๋ ๊ฒ๊ณผ ๋ฐ๋๋ก ์ค์นด์ด ์ํํธ์์๋ ๊ทธ ์ดํ์๋ ๊ทธ๋๋ง ์ฌ์ ์ด ํ๋ฝํ๋ ์ด๋ค์ด ํ๋๋์ฉ ๋ ๋ฌ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด์ฃผ ๋์ฑ ์ด ์๋ ํ ์ด ๊ณณ์ ๋ ๋๋ ๊ฒ ์ฌ์์น ์์ ์ด๋ค์ด ๋จ์๋ค. ๊ทธ๋ ๊ธฐ์ ์ด ๊ณณ์ ์ ์ฐจ ๊ทผ๋์ ๋์ ์ฃผ์ฒด๋ก๋ ์ฌ๊ฒจ์ง์ง ์๋, ์ฌ์ง์ด ๋์์ฑ์ ์์ด์๋ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์น๋ถ๋๋ ์กด์ฌ๋ค โ ์ด๋ฅผํ ๋ฉด ๋ฌด์ง์ ๋ ๊ฑฐ๋ ธ์ธ๊ณผ ๋๋ฌผ โ ๋ง์ด ๊ฑฐ์ฃผํ๊ณ , ์ค๊ฐ๋ ์ฅ์๊ฐ ๋์ด๊ฐ๋ค.
<์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ ์ดฌ์์ด ์์๋ ๊ฒ์ ๋ฐ๋ก ์ด ์์ ์ด๋ค. ๊ฐ๋ ์ ์ธํฐ๋ทฐ๋ฅผ ํตํด ํ ๋ ๋ด์ฌํ๋์ ํตํด ์ธ์ฐ์ ๋งบ์๋ ์ค์นด์ด ์ํํธ์ โ๋ชจ์โ, โ๋ฌผ์ง์ฑโ ๋ฑ์ ๋ํ ๊ด์ฌ์ผ๋ก ์ด ์ํ์ ์์ํ๊ฒ ๋์๋ค๊ณ ๋ฐํ๋ค. โ์ดฌ์ ์ด๊ธฐ์๋ ์ง๊ธ์ ํฌ๊ทํ ํํ๊ฐ ๋ ์ค์นด์ด ์ํํธ์ ๋ชจ์๊ณผ ์ง์์ ๊ตฌ์กฐ ๋ฑ์ ์ฃผ๋ก ์ฐ์๋ค. ๋์๋ฅผ ๊ตฌํด ํ ์ฃผ๋ฏผ๋ถ์ ์ง ๋ด๋ถ์ ์ํํ๋ ๋ชจ์ต์ ์ฐ๊ธฐ๋ ํ๋ค.โ(์ฅ์ค๋ฏธยท์์๋ด, 2018: 225) ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ์ํ์๋ ๊ทธ๋ฐ ์ฅ๋ฉด์ด ์ผ์ฒด ๋ด๊ธฐ์ง ์์๋ค. ์ฅ์ค๋ฏธ๊ฐ ์ด๋ฅผ ์ํ์ ์ผ์ ๋ด์ง ์๋ ๊ณผ๊ฐํ ์ ํ์ ๋ด๋ฆฐ ๊ฒ์ด๋ค(๋ฌผ๋ก ์ด๊ฒ์ ๋์์ ๊ต์ฅํ ์ฅ์ค๋ฏธ๋ค์ด ์ ํ์ด๊ธฐ๋ ํ๋ค).
์ฅ์ค๋ฏธ๋ ์ด์งธ์ ์ค๋ ๊ธฐ๊ฐ ์ดฌ์ํ ํด๋น ํธํฐ์ง๋ฅผ ๋ถ์ด์กฐ์ฐจ๋ ์ํ์ ์ฝ์ ํ์ง ์์ ๊ฒ์ธ๊ฐ? ์ดฌ์ํด๋๊ณ ์ํ์ ๋ด์ง ์์์ ๊ทธ ์ฅ๋ฉด์ ์์ํด๋ณธ๋ค. ์ํ์ ์์ฑ๋ณธ์๋ ์ฝ์ ๋์ง ์์ ์ด ๋ถ๋ถ์ ์์์, ๋น์ทํ ์๊ธฐ ์ํํธ ์ฌ๊ฑด์ถ ์ง์ ์ ๊ธฐ๋กํ ๋ผ์ผ์ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ์ํ <์ง์ ์๊ฐ๋ค>์, ๋ค๋ฅธ ํํธ์ผ๋ก ๋น์ทํ ์๊ธฐ ์ค์นด์ด ์ํํธ์์ ๋ง๋ค์ด์ง ๊ทน๊ณผ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ์ ๊ฒฝ๊ณ์ ์์๋ ๊น๋์ค์ ์ํ <์จ๋ฆฌ์๋>๋ฅผ ์ฐ์์ํจ๋ค.
3. ์ฅ์ํ์ ์ ๋ณด - <์ง์ ์๊ฐ๋ค>๊ณผ์ ๋น๊ต, '๋น ์ง ์ด', ์๊ฒฝ์ ๊ณ ๊ฐ๋๋ก
๋ผ์ผ ๊ฐ๋ ์ <์ง์ ์๊ฐ๋ค>์ <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ ์ค์นด์ด ์ํํธ ์ดํ ๋ช ๋ ๋ค ์ฌ๊ฑด์ถ ๋จ์ง๋ก ์ง์ ๋ ๋์ด ์ฃผ๊ณต์ํํธ๋ฅผ ์ ์ฌ๋ก ํ๋ค. ์ด ์ํ๋ โ๊ฐ์ ๋ฐฉ๋ฌธ ํ๋ก์ ํธโ๋ฅผ ํตํด/๊ฒฝ์ ํด ๊ฐ ๊ฐ์ ์ ์ง ๋ด๋ถ์ ์ํํ๋ ๋ชจ์ต์ ๋ด์๋๋ค. ์ค์ ๋ก ๋์ด ์ฃผ๊ณต์์ ๋๊ณ ์๋๋ค๋ ๊ฐ๋ ์ ์์ ์์ ๊ทธ๊ณณ์ ๋ ธํํ ๋์์์ง์ธ์ ์ฌ์ ํ ๋ น์์ ์๋ชฉ๊ณผ ์ ์ ์ฐฝ์กฐ์ ๊ณ๊ธ์ผ๋ก์์ ์ค์ฐ์ธต์ ์ธ ์ธ๋, ์ฆ โ์ํํธ ํค๋โ๊ฐ ํ๋ํ๋ โ์ฅ์โ๋ค. <์ง์ ์๊ฐ๋ค>์์ ์ด๋ค์ ๊ฐ๊ณ๊ฐ์ธต์ ๋ค์ข ๋ค์ํ ์ฌ๋๋ค์ธ ๊ฒ์ฒ๋ผ ๋ค๋ฃจ์ง๋ง, ์ด๋ (ํ์์)์์ธ-(ํ์์)์ํํธ-(ํ์์)์ค์ฐ์ธต์ด๋ผ๋ ๋น๊ต์ ๋จ์ผํ ๊ณ๊ธ์ ์ฑ๊ฒฉ์ ๊ฐ๊ณ ์๋ค.[*] ์ด๋ค์ ๋๋จ์ง ์ํํธ๋ผ๋ ๋์ ๊ณต๊ฐ์ ์๋ฏธ๋ถ์ฌ๋ฅผ ํ ์ ์์๊ณ , ๋๋จ์ง์ ๊ฝค๋ ๊ด๋ํ ๋์ ๋ด ๊ตฌ์ญ์ ์ฅ์๋ก ๋ง๋ค์ด๋ด ๊ธฐ์ตํ๊ณ ๊ธฐ๋กํ๋ค.
[*] ๋ค์ํ๊ณ ์ฐฝ์กฐ์ ์ธ ์ฌ๋๋ค์ด ๋ฌด์-์ด๋๋ฅผ ๋งค๊ฐ๋ก ๋ง๋ ์ ํฉ๋์๋์ง๋ฅผ ๊ฒฐ์ฝ ์จ๊ธฐ์ง ์์๋ค๋ ์ ์ ๋ด๊ฐ ๊ฐ์ธ์ ์ผ๋ก <์ง์ ์๊ฐ๋ค>์ ํฅ๋ฏธ๋กญ๊ฒ ๋ณธ ๊ฐ์ฅ ํฐ ์ด์ ์ ํ๋๋ค. ๊ทธ ์ด์ง์ ์ธ ๊ฒ๋ค์ ๋งค๋๋ฌ์ด ๊ฒฐํฉ๊ณผ ๊ทธ๊ฒ์ ๊ธฐ๋ก์ ์ด ๋์ด ์ฃผ๊ณต์ ๋๋ฌ์ผ ์์ ๋ฌผ๋ค์ ๋ถ๋ช ํ ์์๋ผ๊ณ ์๊ฐํ๋ค.
๊ทธ๋ฐ๋ฐ ๋์ด ์ฃผ๊ณต๊ณผ ์ ๋ฆ ์ค์นด์ด ์ํํธ์ ์ฅ์์ฑ์ ๋น์ทํ๋ฉด์๋ ๋ค๋ฅด๊ณ , ๋ํ ๋ผ์ผ์ ์ฅ์ค๋ฏธ ์ญ์ ๊ณต๊ฐ์ ๋ค๋ฃฌ ์ฌ์ฑ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ๊ฐ๋ ์ด๋ผ๋ ๊ณตํต๋ถ๋ชจ๋ก ๋ฌถ์ด๋ด๊ธฐ์๋ ์์ฐํ ๋ค๋ฅด๋ค(ํฅ๋ฏธ๋กญ๊ฒ๋ ๋ ์ํ์ ์์ฉ์๋ ์๋น๋ถ๋ถ ๊ฒน์ณ์ง์ง๋ง ์์ฉ์์์ ์์ด์๋ ์ผ์ ํ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๊ฐ๋ ๊ฒ์ฒ๋ผ ๋ณด์ธ๋ค). ์ด ๋ถ๊ท ์งํจ์ ์ฃผ๋ชฉํ ํ์๊ฐ ์๋ค.
์ค์นด์ด ์ํํธ์์ ์ฅ์ค๋ฏธ๋ ์ ์ด์ ๋ค๋ฅธ ์ง์ญ ์ถ์ ์ ๋น์์ ์ํ ๊ฐ๋ ์ด๋ผ๋ ์ด์คยท์ผ์ค์ ์ธ๋ถ์์๋ค. (ํฌ๋ ๋ง ๋งจ ์์์ ๊ธ์๋ก ์ธ๊ธ๋ ํ ์ฃผ๋ฏผ์ ์ ์ธํ๊ณ ๋) ๋ชจ๋ ์ฃผ๋ฏผ๋ค ์ด ๊ฐ๋ ์ ์ดฌ์์ ๋ชป๋ง๋ ํด ํ๋ค. ๋์งํ๋ โ์ฅ์โ์ ๊ตฌ์ฑ์์ด๋ผ๋ ์ ์์ <์ง์ ์๊ฐ๋ค>์ ๊ฐ๋ ๊ณผ ๊ทธ์ ํ์ด ๊ฐ ๊ฐ์ ์ โ๋ฐฉ๋ฌธโํ๊ณ ๋ด๋ฐํ ์๊ฐ์ ๊ธฐ๋กํ๋ ๊ฒ์ด ๊ฐ๋ , ์ฃผ๋ฏผ, ๊ด๊ฐ ๋ชจ๋์๊ฒ ์์ฐ์ค๋ฝ๊ฒ ๋๊ปด์ง๋ ๊ฒ๊ณผ ๋ฌ๋ฆฌ, ๊ฐ๋ ์ ๋ค๋ฅธ ์์น์ฑ๊ณผ ํผ์ฌ์ฒด์์ ๋ค๋ฅธ ๊ด๊ณ๋ก ์ธํด <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ ์นด๋ฉ๋ผ๋ ๋ด๋ฐํ ๊ณณ์ ์ง์ ํ์ง ๋ชปํ๋ค/์๋๋ค. ๊ทธ๋ ๊ธฐ์ ์ต์ข ํ๋ณธ์์์ฒ๋ผ ์ด ์ํ์ ์นด๋ฉ๋ผ๋ ์ํํธ ์ฃผ๋ณ์ ํ์ ํ๋ฉฐ ๋ฐฐํํ๊ณ , ๋ฐ๋์ ๋ง์ผ๋ฉฐ ํ๋ค๋ฆฐ๋ค.
<์ง์ ์๊ฐ๋ค>์ ๋์ด ์ฃผ๊ณต์ ์ค๋๋์์ง๋ง ์ฌ์ ํ ๋์ฒด๋ก '๊ฐ๊ฟ์ง๊ณ ' ์๊ณ (๊ทธ๋ด ์ ์์๊ณ ), ๊ทธ๋ ๊ธฐ์ ์ด ์์๋ค์ โ๋ณด์กดโ ๋ฐ โ๋ณด์ โ์ ์์ ํํ๋ ค๋ (๋์ฒด์ ์ผ๋ก) ํฉ์ผ๋ ๊ฐ๋ ๊ณผ ์ฃผ๋ฏผ๋ค์ด ํ๋์ ๊ด์ ์ผ๋ก ํจ๊ปํ๋ค. ๊ทธ๋ ๊ธฐ์ ์ํ๋ '๋น๊ต์ ' ์ฃผ๋ฏผ๋ค์ ํ์กฐ์ ์ง์์ผ๋ก ๋ง๋ค์ด์ก๋ค. ๋ฐ๋ฉด <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์> ์ค์นด์ด ์ํํธ์ ์ฃผ๋ฏผ๋ค์ ์ถ๊ณผ ๊ณต๊ฐ์ ์์์ผ๋ก ๊ธฐ๋กํ๊ธฐ๋ฅผ ์์น ์๋๋ค. ๊ฐ๋ ์ญ์ ๊ทธ๊ณณ์ โ์ต์ง๋กโ ํ๊ณ ๋ค์ง ์๋๋ค. ์ด ๋์กฐ๋ <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ด <์ง์ ์๊ฐ๋ค>๊ณผ ๋ค๋ฅผ๋ฟ๋๋ฌ, ์ฌํ๋ฌธ์ ๋ฅผ โ๊ณ ๋ฐโํ๋ ค๋ โ๊ฑฐ๋ํ ์๋โ๋ฅผ ์ ๋ฉดํํ ๋ํญ์ -๊ทผ๋๋จ์ฑ์ ์ด๋๊ถ์ ๋คํ๋ฉํฐ๋ฆฌ ์ด๋๊ณผ๋ ๊ตฌ๋ณ๋๋ค. ๊ฐ๋ ๊ณผ (์ํ์์ ๊ฒฐ๊ตญ โ๋๋ถ๋ถโ ์ฌํ๋์ง ์์) ์ฃผ๋ฏผ๋ค์ ์ด ๊ณณ์ด โํํโ์์, ๋ณด๋ค ์ ํํ๊ฒ ํํํ์๋ฉด ํํ์ด๋ ์๋๋ ๊ทธ๋ณด๋ค๋ ์์ ๊ธฐ๋ก์ ํตํด โํํ๋ก ๋ณด์ผ ์โ ์์ผ๋ฉฐ ๊ทธ๋ผ์ผ๋ก์จ ํํ๊ฐ โ๋ ์ ์์โ์ ๋ณด์ฌ๋ธ๋ค.
์ํ ๋ฐํ ์ดํ์ ํ ์ธํฐ๋ทฐ๋ฅผ ํตํด์ ์ฅ์ค๋ฏธ๋ ์ค์นด์ด ์ํํธ๋ฅผ โ๋ชฉ์จ์ ๊ฑธ๊ณ ์ด์์ผ ํ๋ ๊ณณโ์ผ๋ก ์ฌ๊ธฐ๋ ์ฃผ๋ฅ ์์๋งค์ฒด์ ์์ ๊ณผ ์ด๋ฏธ์ง์ ๋ํด ํผ๋ก๊ฐ๊ณผ ๊ฑฐ๋ถ๊ฐ์ด ์ฃผ๋ฏผ๋ค ์ฌ์ด์ ์ด๋ฏธ ํ์ฑ๋์ด ์์๋ค๊ณ ๋ฐํ๋ค. ๋์ ๊ทธ๋ <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ ์ํ ๋ด์ ์ผ๋ก ์ด ํํ(์ฑ)์ ๋ํ ํ๊ตฌ๋ฅผ ์ํํ๋ค. ์ํ๋ ๋ฐ๋ณต์ ์ผ๋ก ์ค์นด์ด ์ํํธ๊ฐ ์ฃผ๋ณ์ ์๋์ ์ผ๋ก โ๋ฉ๋โํ ๋ค๋ฅธ ๊ฑด๋ฌผ๋ค(ํนํ ์ฃผ๋ณ ๊ฒฝ๊ด์ ๋๋๋งํฌ๊ฒฉ์ธ ๊ณ ์ธต์ ์ฌ๋ฆฝ๋ ๊ฑด๋ฌผ)๊ณผ ์๊ฐ๊ณผ ์ฒญ๊ฐ์ ๋์ํด ๋น๊ตํ๋ค. ์ค์นด์ด ์ํํธ๊ฐ โ๋น ์ง/๋น ์ง ์ดโ์ ๋น์ ๋ฅผ ํตํด, โ์์์ง ์๊ณ โ, โํ๋ค๋ฆฌ๋โ, โ๋ฒ๋ ค์งโ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ค๋ฃจ์ด์ง๋ค๋ฉด, ๊ทธ ๋ค์ ๋ค์ด์ค โ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋น์ทํ ๊ณผ์ ์ ํตํด ์ด ๋์์ ์ ์ญ์ ๋ค์ด์ฐ์ ์ ์ถ ๊ฑด๋ฌผ๋ค์ โ โ์๋ก์ดโ, โํผํผํโ ์ด๋ก ๋น์ ๋๋ค.
๊ทผ๋์ ์ธ๊ณต ํ๊ฒฝ์์ ๊ณ ๊ฐ์ ๊ณ ์ํ ๋๋ก๋ ๊ณต๊ฐ์ ๊ณ ๋์ ๋์ํ๊ฐ ์งํ๋ (๋ฌผ๋ฆฌ์ ์ผ๋ก) ํ์ํ ์ง์ญ๊ณผ, ์ ๊ฐ๋ฐ๋ก '์ถ๋ฝ'ํ ๋๋จธ์ง ์ง์ญ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํ๋ค(Lefebvre, 1974/2011). ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ํฌ์คํธ๋ฉํธ๋กํด๋ฆฌ์ค๋ (๊ทผ๋์์ ์์ ํ ๋จ์ ๋ก ์์๋๋ ๊ฒ์ฒ๋ผ) ๊ท ์งํ๊ณ ๋๋์ ์ธ ์ดํ์ด ์๋๋ค. ํฌ์คํธ๋ฉํธ๋กํด๋ฆฌ ์ดํ์ ๋ถ๊ท ์งํจ, ์ธํ๋ถํํจ์ ๊ทธ ํน์ง์ผ๋ก ํ๋ค. ๊ทผ๋ ์์ธ์ ํ์ด ๋ชจ๋๋์ฆ์ ์ผ์ ํ ์งํ์ธ ๊ณ ๊ฐ ๊ณ ์ํ ๋๋ก๋ โ ๋์ฌ์์์ ๋งค๋๋ฌ์ด ์ญ์ ๋ด์ง ๋ด์ด๋ฐ๋์ฆ์ ์ธ ์ฌ๊ตฌ์กฐํ์ ๋ฌ๋ฆฌ โ ํฌ์คํธ๋ฉํธ๋กํด๋ฆฌ์ค ๋์์ ๋ณ๊ฒฝ์์ ์ฌ์ ํ ๊ฐ๋ ฅํ๋ค. ๊ฒฝ์ฐ์ ๋ฐ๋ผ์๋ ๋ ๊ฐ๋ ฅํ ํ์ ์ป๋๋ค. <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ ์๊ฒฝ์๋ ์ ์ฃผํ๊ฒฝ(ํนํ ๋น๋ฉ)์ด ๋๊ณ , ํผํผํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ค๋ฃจ์ด์ง๋ฉฐ, ์๊ฒฝ์ ๋ชจ๋น๋ฆฌํฐ ์ญ์ ์์ธ ํ์ด ๋ชจ๋๋์ฆ ์ ํ์ '์ฅ์'์ผ ๊ณ ๊ฐ๋๋ก ์์์์ ๋น ๋ฅธ ์ฐจ๋์ผ๋ก ์ฌํ๋๋ค. ๋ฐ๋ฉด ๊ทผ๊ฒฝ โ ์ฆ ์ค์นด์ด ์ํํธ์ ๋์ ๊ด๊ณ์ฑ์ ์ง๋ฆฌ์ ์์ญ โ ์๋ ๊ณ ๊ฐ๋๋ก ๋ฐ ์ด๋์ด ๊ทธ๋์ ๋๋ฆฐ ์ฐจ๋์ ๋ฐฐ์นํด ๊ณต๊ฐ์ ๋ถํ ์ ์ฌํํ๋ค. (์นด๋ฉ๋ผ์ ์์น์ ์์ ์ ์ค์ ์ ๋ฌธ์ ์์ ์ด๋ ๋ถ๋ช ํ '์ฌํ'์ ๋ฌธ์ ์ด๋ค.) ํํธ, ์ด๋ฅผ ์ดํผ๋ฉฐ 360๋์ ์นด๋ฉ๋ผ ํจ๋์ ํ๋ ์์ ์ ๊ฐ์์ค๋ ์์ชฝ์ ํฅํ๋ค. ์ฌ๊ธฐ์ ์ํํธ์ ๋ก์ ๋ฒฝ์ด ์ด ์ฅ์์ ๊ณฐํก์ด ์ง ์ด๋ -๊ทธ๋์ ๋๋ฆฌ์ฐ๊ณ ์์์์ด ๋๋ฌ๋๋ค. <์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ถ์>์ ์ด ๊ณต๊ฐ์ ํ์์ ์์ญ์ผ๋ก ์๋ฏธ๋ถ์ฌํด ์ฅ์ํํ๊ธฐ๋ณด๋ค๋, ํฌ์คํธ๋ฉํธ๋กํด๋ฆฌ์ค์ ๋น๋์์ฑ์ ๋์์ฑ์ด๋ผ๋ ์ฌํ-๊ณต๊ฐ์ ์ธ ์ฑ๊ฒฉ์ ๋ถ๊ฐํจ์ผ๋ก์จ '์ฅ์ํ'๋ฅผ ์ ๋ณดํ๋ค.
- (2/2)ํธ์์ ๊ณ์